वृत्तसेवा :- नामांतर आंदोलन हे १९७६ ते १९९४ या दरम्यान महाराष्ट्रात घडलेले दलित बौद्ध चळवळीचे आंदोलन होते. औरंगाबाद येथील 'मराठवाडा विद्यापीठा'ला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे नाव द्यावे ही 'सरकारी मागणी' या आंदोलनाची होती. शेवटी सोळा वर्षाच्या संघर्षानंतर या विद्यापीठाचे नाव बदलून 'डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ' असे नामांतर नव्हे तर नामविस्तार करण्यात आला. १४ जानेवारी हा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ नामांतर दिवस पण या नामांतराच्या दिवसाची वाट पाहण्यासाठी आंबेडकरवादी जनतेला १७ वर्ष संघर्ष करावा लागला. शिक्षण हे मागासवर्गीय समाजासाठी अन्य कोणत्याही भौतिक लाभांपेक्षाही सर्वाधिक महत्त्वाचा लाभ आहे. दबलेल्या नि पिचलेल्या मागासवर्गीय समाजाने शिक्षण घेतले तरच त्यांचा उत्कर्ष आहे व तेही सर्वोच्च नि उच्च शिक्षण घेतले तरच ते प्रगतीपथावर जाऊ शकतात. अन्यथा त्यांचे जीवन असुरक्षित नि कष्टप्रदच राहील. उच्चशिक्षण हे समाज परिवर्तनाचे साधन आहे. उच्चशिक्षण हे बुद्धीजीवी वर्गाचे क्षेत्र असले तरी या क्षेत्रात गरीब व दुर्बल घटकाच्या माणसास संधी मिळायला हवी असे डॉ. आंबेडकर यांचे स्पष्ट मत होते. हजारो वर्षापासून शिक्षणापासून वंचित असलेल्या आणि निजामाच्या राजवटीत जे मागासलेपणाच्या यातना भोगत होते त्यांना शिक्षणाची संधी मिळवून देण्यासाठी १९५० ला औरंगाबाद येथे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी मिलिंद महाविद्यालयाची स्थापना केली. मिलिंद महाविद्यालयाच्या पायाभरणी प्रसंगी श्री गोविंदभाई श्रॉफ आणि माणिकचंद पहाडिया यांच्या नेतृत्वाखाली एक शिष्टमंडळ बाबासाहेबांच्या भेटीला आले होते. बाबासाहेबांशी बोलताना त्या शिष्टमंडळाने “आपण हे जे महाविद्यालय सुरु करीत आहात ते या ठिकाणी चालेल का?” असा प्रश्न केला. त्यावेळी बाबासाहेब उद्गारले, "येथे फक्त एक महाविद्यालय उभारून चालणार नाही तर येथे एक विद्यापीठही उभारले जावे अशी माझी तीव्र इच्छा आहे आणि बाबासाहेबांच्या प्रयत्नाचे फलित म्हणून १९५८ साली मराठवाडा विद्यापीठाची स्थापना झाली. मराठवाडा विद्यापीठाला नाव काय द्यावे हा प्रश्न समोर आला. तेव्हा महाराष्ट्र सरकारने नाव निश्चित करण्यासाठी एक समिती गठीत केली. शासननियुक्त समितीने विचारार्थ घेतलेल्या व गाभिर्याने चर्चा केलेल्या नावांमध्ये मराठवाडा, औरंगाबाद, पैठण, प्रतिष्ठान, दौलताबाद, देवगिरी, अजिंठा, शालिवाहन, सातवाहन, अशी सर्व स्थळ व भूमी-राज्यावाचक नावे होती. फक्त दोनच व्यक्तींची नावे सुचविली होती; छत्रपती शिवाजी महाराज व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे. यातील शिवाजी महाराजांच्या नावाने आधीच शिवाजी विद्यापीठ कोल्हापूर येथे पुढे १९६० साली स्थापन झाले, त्यांचे उचित विद्यापीठीय स्मारक झाले पण डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या नावाने विद्यापीठीय स्मारक झाले नाही. म्हणून औरंगाबाद विद्यापीठाला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे नाव देण्याचे राज्य विधिमंडळाच्या दोन्ही सभागृहात एकमताने ठराव २७ जुलै १९७८ ला संमत करण्यात आला. महाराष्ट्रातील आंबेडकरवादी जनतेसह सर्वांनाच आनंद झाला. परंतु ह्याने मनुवादी लोकांचे पीत खवळले. त्यांनी विद्यापीठाच्या नामांतराला कडाडून विरोध केला. या विरोधाला आंबेडकरी जनता मुळीच डगमगली नाही. नामांतराची लढाई पुढे जोमाने चालूच ठेवली. विद्यापीठाला बाबासाहेबांचे नाव मिळावे म्हणून अनेक कार्यकर्त्यांनी आपल्या बलिदानाची पर्वा केली नाही. आंबेडकरी जनता आपल्या पित्याच्या (बाबासाहेबांच्या) नावासाठी वाटेल ते करण्यास तयार होती. नामांतराची लढाई ही दीन दलितांच्या अस्मितेची लढाई होती. ही चळवळ म्हणजे महाराष्ट्रातील आणि देशातील सर्वात मोठी लढाई होती. या लढ्यात कित्येक क्रांतिकारक शहीद झाले. कितीतरी युवक नि युवतींना आपले प्राण गमवावे लागले. कित्येकांच्या घरादाराची राखरांगोळी झाली. कित्येक दलित आया-भगीनींवर बलात्कार झाले तर काही गावात दलित वस्त्यांवर बहिष्कार टाकण्यात आला. सार्वजनिक पाणवठ्यावर दलितांना बंदी करण्यात आली. दलित आया-भगीनींच्या कित्येक गावातून भरचौकातून उघड्या नागड्या धिंडी काढण्यात आल्या. नामांतराच्या या काळामध्ये जातीयवादी नराधमांनी अत्याचाराची सीमा ओलांडली होती. पोलीसांनीही लहान बालके, स्त्री, वृद्ध, पुरुषांवर बेसुमार लाठीचार्ज केले तर काही वेळा बंदुकीचाही वापर केला. विद्यापीठ म्हणजे काय हेही ज्यांना धडपणे माहित नव्हते त्या दीनदुबळ्या दलितांवर खेडोपाडी अमानुष अत्याचार करण्यात आले. आईच लेकरू आईविना पोरक झाल्यासारखी दलित बांधवांची अवस्था झाली होती. एवढे होत असतानाही धाडसी भीमसैनिकांनी कधीच माघार घेतली नाही. फक्त बाबासाहेबांच्या नावासाठी दलित बांधवांनी अनेक अन्याय, अत्याचार, जुलूम सहन केले. गावोगावी, शहरात आणि खेड्यापाड्यापर्यंत नामांतराच्या आंदोलनाची ठिणगी पडलेली होती. जिकडे-तिकडे एकाच नारा गुंजत होता 'नामांतर झालेच पाहिजे'. नांदेड मध्ये दलित पेंथरच्या गौतम वाघमारे या कार्यकर्त्याने सरकार नामांतर करत नाही म्हणून स्व:ताला भरचौकात जाळून घेतले. अखेरच्या श्वासापर्यंत एकाच नारा होता, "नामांतर झालेच पाहिजे". बाबासाहेबांच्या नावासाठी त्याने आपल्या प्राणाचे बलिदान केले. परभणी जिल्हातही पोचिराम कांबळे यांचे हात-पाय तोडण्यात आले. त्यांनाही जातीयवादी सैतानांनी जर्जर करून ठार मारले. जनार्धन मवाडे, संगीता बनसोडे, प्रतिभा तायडे, अविनाश डोंगरे, चंदन कांबळे, दिलीप रामटेके, रोशन बोरकर असे कितीतरी दलित क्रांतिवीर नामांतराच्या लढ्यात शहीद झाले. जातीयवादी सरकार नामांतर करत नाही म्हणून दलित मुक्ती सेनेचे सरसेनापती आणि लॉंगमार्च प्रणेते प्रा.जोगेंद्र कवाडे यांनी दलित बहुजन समाजाची फौज जमा करून नागपूर ते औरंगाबाद असा लॉंगमार्च आयोजित करून "जिंकू किंवा मरू, जळतील नाहीतर जाळून टाकतील" अशी आक्रमक भूमिका घेतली. लॉंगमार्च मधील निष्पाप लोकांवर इंग्रजानाही लाजवेल अशा क्रूरपणे लाठीहल्ले केले. अश्रुधुराच्या नळकांड्या फोडण्यात आल्या, कित्येकांना तुरुंगात डांबले. या निष्पाप दलितांचा गुन्हा काय? तर आपल्या पित्याचे (बाबासाहेबांचे) नाव विद्यापीठाला द्यावे हि (सरकारी) मागणी. ज्यांनी दीनदलित, पिचलेल्या आणि उच्चभ्रू समाजाने वाळीत टाकलेल्या समाजातील माणसाला माणूसपण मिळवून दिले, जगण्याचा हक्क दिला, त्या उत्तरदायीत्वापोटी बाबासाहेबांचे नाव विद्यापीठाला द्यावे ही रास्त व न्यायपूर्ण मागणी गुन्हा ठरवून अमानुषपणे वागणूक देणं यांचा निषेध केला पाहिजे. तत्कालीन मुख्यमंत्र्याला समजले कि बाबासाहेबांची ही लेकरे बाबासाहेबासाठी प्राण द्यायलाही मागेपुढे पाहात नाहीत. जर यांच्या संयमाचा अंत झाला तर हेच लोक दुसऱ्यांचा प्राण घ्यायलाही मागेपुढे पाहणार नाहीत त्यावेळी महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यातून एकच आवाज होता नामांतर नामांतर. चारही बाजूने सरकारच्या नाड्या आवळल्या जात होत्या. त्यांच्यासमोर नामांतराशिवाय पर्याय उरला नाही. १७ वर्षाच्या कडव्या संघर्षानंतर शेवटी सरकारला माघार घ्यावी लागली व १४ जानेवारी १९९४ रोजी मराठवाडा विद्यापीठाचा 'डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ, औरंगाबाद' असा नामविस्तार करण्यात आला. ज्या महामानवाने देशाची राज्यघटना लिहिली, मराठवाड्यात उच्च शिक्षणासाठी विद्यापीठ असावे हि सर्वप्रथम कल्पना मांडली त्या महापुरुषाचे नाव विद्यापीठाला देण्यासाठी १७ वर्ष संघर्ष करावा लागला. नामांतर झाले परंतु अर्धवट नामांतर झाले, हि खंत आजही भिमसैनिकांच्या मनात आहे. विद्यापीठाचे पहिले नाव 'मराठवाडा विद्यापीठ औरंगाबाद' असे होते. नामांतरानंतर 'डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ, औरंगाबाद' एवढेच झाले. नामांतराची लढाई हि प्रतीकात्मक सामाजिक समतेची लढाई होती. १४ जानेवारी १९९४ पासून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठाचे प्रवेशद्वार हे आंबेडकरी समाजाचे प्रेरणास्थान बनले आहे. दरवर्षी १४ जानेवारी यादिवशी आंबेडकरी जनता डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठच्या "प्रवेशद्वाराची" ची मनोभावे पूजा करते. जणूकाही साक्षात आपण बाबासाहेबांपुढेच नतमस्तक होत आहोत या श्रेद्धेने गेटपुढे नतमस्तक होतात. नाममात्र शुल्कात उच्च शिक्षण देणारे देशातील हे पहिले विद्यापीठ आहे. मराठवाडा, विदर्भ, खान्देश, भागातील शेतकरी, शेतमजूर, दलित, कष्टकरी वर्गातील विद्यार्थ्यांची शैक्षणिक भूमी म्हणून विद्यापीठाने नाव लौकिक मिळविला व लाखो विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण देऊन त्यांच्या आयुष्याला आकार दिला.
नामांतर आंदोलनाच्या इतिहासाचे वय ३५ वर्षाचे. २७ जुलै १९७८ मध्ये विधानमंडळाच्या दोन्ही सभागृहात मराठवाडा विद्यापीठाला बाबासाहेबांचे नाव देण्याचा ठराव पारित झाला. हा आनंद आंबेडकरी अनुयायी अनुभवत असतानांच प्रतिगाम्यांच्या पोटातील पाण्याने कुटील डाव सोडला. सरकारच्या निर्णयाला जातीचा रंग दिला. आणि दलितांच्या घरांची राखरांगोळी करण्यास सुरवात केली. परंतु बाबासाहेबांच्या समतेच्या विचारांच "वार" प्यालेल्या कार्यकर्त्यानी गावखेड्यातील बांधवांचे धगधगते मरणतांडव बघीतले. आणि पेटून उठले कार्यकर्त्यांचे सुर्यास्त्र. डोक्‍याला निळे कफन बांधून ४ ऑगष्ट रोजी दीक्षाभूमीची माती माथ्यावर लावली. आणि चळवळीतील नायकांनी पेटलेल्या आभाळातील एक गरुडझेप होती ती प्रा. जोगेंद्र कवाडे यांच्या नेतृत्वातील 'लॉंगमार्च' काढला गेला. या लॉंगमार्च मध्ये मामा सरदार, कवि. इ.मो.नारनवरे, सुरेश घाटे, बबन बोदांटे, जगदीश थुल, थॉमस कांबळे, जे.के. नारायणे, गोपाळराव आटोटे, नामदेवराव खोब्रागडे, दिलीप पाटील, नरेश वहाणे, भीवा बडगे, सरोज मेश्राम यांच्यासारखे लढाऊ कार्यकर्ते लढण्यासाठी सज्ज झाले होते. याशिवाय दक्षिण नागपूर येथे सुखदेव रामटेके यांच्या नेतृत्वातही एक लढा लढला होता. पोलिसांनी दलितांच्या जोगीनगर, भीमनगरात अश्रूधूर फेकले असताना ते कॅच पकडून पुन्हा पोलिसांकडे भिरकाणारे कार्यकर्ते आजही या नामांतर आंदोलनाचा इतिहास डोळ्यात साठवून ठेवला आहे. नागपूरात चोहिकडे आंदोलन पेटले होते, पश्‍चिमचे आंदोलन ऍड. विमलसूर्य चिमणकर, उत्तरचे आंदोलन प्रा. रणजित मेश्राम, उपेंद्र शेंडे यांच्यापासून तर राजन वाघमारे यांच्यापर्यंत लढला गेला. माजी आमदार शेंडेचे उपोषण लॉंगमार्च नंतरचा एक महत्त्वाचा टप्पा. दक्षिणेत भूपेश थुलकर, दादाकांत धनविजय, अमर रामटेके, सुधाकर सोमंकुवर, मधु दुधे, विलास पाटील, बाळु हिरोळे, सुनील लामसोंगे अशी असंख्य नावं घेता येतील. वर्धापन दिनाच्या पर्वावर नामांतराचा वणवा कार्यकर्त्यांच्या जणू बुबुळात पेरला असल्याचे दिसत आहे. आंदोलनाचे चित्र कार्यकर्त्यानी वर्धापन दिनाच्या पुर्वसंध्येला चर्चेतून उभे केले. मराठवाड्यात शिक्षणाची गंगा महामानव डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांनी आणली, औरंगाबाद शहरात मिलिंद महाविद्यालयाची स्थापना करून, शैक्षणिक दृष्ट्या अप्रगत असलेल्या मराठवाडयाला प्रगत करण्याचं काम महामानवाने केले. आणि त्याच मराठवाडा विद्यापीठाला डॉ. बाबासाहेबांचे नाव देण्याचा मुद्दा उपस्तीथ झाला तेव्हा, अनंत भालेराव, गोविंदभाई श्रॉफ या अविचारी माणसांनी विरोध केला, त्यांच्या या विरोधामुळे महाराष्ट्रातील तमाम आंबेडकरी जनता पेटून उठली व नामांतराची मागणी जोर धरू लागली, ठीक ठिकाणी मोर्चे, आंदोलने होवू लागले, नामांतराला विरोध म्हणून जातियवादी लोकांनी दलितांवर अन्याय, अत्याचार करण्यास सुरूवात केली, जाळपोळ करू लागले. सोळा वर्षाच्या लढाई नंतर औरंगाबादेतील मराठवाडा विद्यापीठाला १४ जानेवारी १९९४ रोजी 'डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ' असे नाव देण्यात आले. नामांतराची अधिकृत घोषणा तत्कालीन मुख्यमंत्री शरद पवार यांनी केली. ज्या डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांना जगाच्या कानाकोपऱ्यात मध्ये ज्ञानाच प्रतीक म्हणून ओळखले जाते. कोलंबिया विद्यापीठाने त्यांच्या इथे शिकून गेलेल्या सर्वात हुशार विद्यार्थ्यांची यादी केली होती.त्या यादीमध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचं नाव पहिल्या क्रमांकावर होत ही आपल्यासाठी अभिमानास्पद बाब आहे.पण दुर्दैव या गोष्टीच वाटते की त्याच महामानवाच आपल्या देशामध्ये मान सन्मान होताना दिसत नाही. त्याच महामानवाचं मराठवाड्याच्या विद्यापीठाला नाव देऊ नये म्हणून इथल्या सवर्ण जनतेने विरोध केला होता . कारण ते खालच्या जातीतले होते म्हणून विद्यापीठाला बाबासाहेबांच नाव देण्यासाठी आंबेडकरी अनुयायांनी तब्बल 16 वर्षे लढावे लागले.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी पीपल्स एज्युकेशन सोसायटीच्या माध्यमातून मुंबईला सिद्धार्थ कॉलेज ची स्थापना केली आणि मराठवाड्यामध्ये 1950 ला औरंगाबाद येथे मिलिंद कला महाविद्यालय स्थापन केल त्यामुळे शिक्षणाची गंगोत्री मराठवाड्यामध्ये आली. नाहीतर मराठवाड्याच्या तरुणाला उच्च शिक्षणासाठी एक तर हैदराबाद किंवा पुणे-मुंबईच्या ठिकाणी जावे लागत होत.बाबासाहेबांनी स्थापन केलेल्या मिलिंद कॉलेज मुळे मराठवाड्याचा विद्यार्थी उच्च शिक्षण घेऊ शकले. त्यामुळे साहजिकच आहे की मराठवाड्याच्या आंबेडकरी अनुयायांनी विद्यापीठाला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे नाव द्यावे अशी मागणी केली. विद्यापीठाला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच नाव देण्याची पहिली मागणी विद्यापीठचे बांधकाम सुरु असताना 1957 ला करण्यात आली होती. मराठवाडा विद्यापीठाची स्थापना 23 ऑगस्ट 1958 ची आहे. त्यानंतर मिलिंद कॉलेजचे प्राचार्य एसटी प्रधान यांनी 1966 ला मागणी केली होती. त्यानंतर आंबेडकरी जनतेने जोर धरला विद्यापीठाला नाव द्यावे म्हणून ठीक ठिकाणी आंदोलने झाली. विद्यार्थी कृती समितीने अनेक मोर्चे आंदोलने केली. गंगाधर गाडे असतील दलित पॅंथरचे अनेक नेत्यांनी याबाबत आक्रमक धोरण स्वीकारलं होतं. प्राध्यापक जोगेंद्र कवाडे यांनी तर नागपूर ते औरंगाबाद असा लॉंग मार्च काढला होता.परंतु तत्कालीन सरकारने या मोर्चावर लाठीचार्ज केला. अश्रुधुराच्या नळकांड्या फोडल्या आणि भीमसैनिकांना जेलमध्ये दाबण्याच काम केलं. यामध्ये दोन गट पडले होते एक विद्यापीठाला बाबासाहेबांच नाव द्यावे म्हणून तर दुसरा गट त्या नावाला विरोध करणारा मराठवाडा विद्यापीठाला मौलाना अब्दुल कलाम यांचे नाव द्यावे म्हणून मुस्लिम समाजाने सुद्धा मागणी केली होती तर सवर्ण लोकांनी स्वामी दयानंद सरस्वती यांचे नाव द्यावी म्हणून मागणी केली होती. 23 जुलै 1978 ला राज्याच्या दोन्ही सभागृहांमध्ये मराठवाड्याच्या विद्यापीठाला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे नाव देण्याचा प्रस्ताव सहमत करण्यात आला . परंतु या निर्णयामुळे जे या नामांतराला विरोध करत होते ते अधिकच उग्र झाले.नामांतराची ठिणगी फक्त शहरापुरती मर्यादित राहिली नाही मराठवाड्याच्या गाव खेड्यामध्ये ती पोहोचली होती. आणि तिने जातीय स्वरूप घेतलं होतं.
मराठवाड्यातल्या सरंजामशाही आणि जातिवादी लोकांनी बौद्ध समाजाचे घरे जाळण्याचे काम केलं त्यांना मारहाण केली. कित्येक निष्पाप लोकांना मारण्यात आलं.त्यांच्यावर बहिष्कार टाकण्यात आला तरी भीमसैनिक मागे हटला नाही. एकाबाजूला बाबासाहेबांच्या नावाचा विरोध करणारे तर दुसऱ्या बाजूला त्याच नावासाठी आपला जीव देणारे कितीतरी भीमसैनिक उभे होते. हा प्रचंड विरोध होत असताना सुद्धा आंबेडकरी अनुयायी थोडे सुद्धा डगमगले नाही. नांदेडचा भिमाचा बछडा गौतम वाघमारे सरकार नामांतर लवकर करत नसल्यामुळे भर चौकामध्ये स्वतःला पेटून घेतलं. पेटत असतानासुद्धा त्यांचा एकच नारा होता नामांतर झाले पाहिजे. मराठवाडा विद्यापीठाला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे नाव द्यावा म्हणून एका समतावादी मराठा समाजाच्या मुलाने रेल्वेखाली आपला जीव दिला. त्याच्या खिशामध्ये चिट्ठी होती बाबासाहेब आंबेडकर यांचे नाव विद्यापीठाला द्यावं आणि जो विरोध होत आहे तो कमी व्हावा तो मुलगा सातारा जिल्ह्यातील होता त्या समतावादी मराठा मुलाचं नाव विलास ढाणे पाटील होत. टेंभुर्णी या गावातील पोचीराम कांबळे हा बांधव गावामध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांची जयंती साजरी करायचा जय भिम बोलायलाचा त्यामध्येच गावामध्ये नामांतराची ठिणगी आधीच पडली होती. गाव गुंडांनी पोचीराम कांबळेला मारण्याच ठरवल होत. हाता मध्ये कोयते कुराड लाठ्या काठ्या घेऊन 200 च्या जवळपास पिसाळलेले कुत्रे एखाद्या जखमी वाघावर तुटून पडावे तसे पोचीराम कांबळे वर तुटून पडले. सांग पोच्या जय-भीम बोलशील का? गावात जयंती साजरी करशील का? पोचीराम कांबळे प्रति उत्तर द्यायचा हो मी जय भिम बोलणार गावामध्ये जयंती साजरी करणार . समोर मृत्यू दिसत असताना सुद्धा त्यांनी आपल्या विचारधारेशी तडजोड केली नाही . गाव गुंडांनी त्यांचे दोन्ही हात पाय कापले नंतर जवळच असलेल्या लाकडावर सरण रचलं आणि त्यावर त्यांना पेटवण्यात आले. त्या अग्नी मधून सुद्धा पोचीराम कांबळे जय भीम बोलायचा. मानवतेला काळीमा फासणारी ही क्रूर घटना होती. या घटना होत असताना सुद्धा आपले आंबेडकरी अनुयायी एक इंच सुद्धा पाठीमागे हटले नाही. कारण डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी त्यांना माणूस म्हणून जगण्याचा अधिकार दिला होता. आपल्या बाबाचं नाव विद्यापीठाला दिलच पाहिजे अशी त्यांनी प्रतिज्ञाच केली होती. यासाठी अनेक आंबेडकरी अनुयायांनी आपल्या प्राणाची आहुती दिली होती त्यामध्ये जनार्धन मवाडे,प्रतिभा तायडे,सुहासिनी बनसोड, शरद पाटोळे, पोचिराम कांबळे,अविनाश डोंगरे, गौतम वाघमारे अशा कितीतरी भीमसैनिकांनी आपल्या प्राणाची आहुती दिली. आंबेडकरी अनुयाच्या संघर्षामुळे 14 जानेवारी 1994 ला मराठवाडा विद्यापीठाचा नामविस्तार करण्यात आला आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ नाव देण्यात आल.या नावासाठी अनेक भीमसैनिकांनी आपल्या प्राणाची आहुती दिली अशा सर्व ज्ञात अज्ञात शहीद झालेल्या सर्व भीमसैनिकांना विनम्र आदरांजली
नामांतर आंदोलन विषयक वरील बातमी संबंधित खुलासा 1978 साली दिनांक 27 जुलै रोजी विधानसभेमध्ये मराठवाडा विद्यापीठाला डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर विद्यापीठ असे नामांतर करण्यात येण्याबद्दल ठराव झाला. सनातनी उच्चवर्णीय लोकांच्या दुटप्पीपणामुळे त्या ठरावाची प्रतिक्रिया म्हणून मराठवाड्यातील गोरगरीब अनुसूचित जातीच्या व बौद्ध समाजाच्या लोकांवर आकसाने प्रचंड अन्याय अत्याचार करण्यात आले. त्यांची घरे ,झोपड्या उद्ध्वस्त करण्यात आल्या .त्यांना मारहाण करण्यात आली आणि त्यानंतर नामांतर आंदोलन सुरू झाले. शहीद पोचीराम कांबळे आणि अजून दोन-तीन आंबेडकरवादी लोकांना जिवे मारण्यात आले. प्राध्यापक जोगेंद्र कवाडे तसेच पॅंथरचे अनेक नेते व रामदास आठवले या नेत्यांचा त्यातून उदय झाला. 1993 च्या उत्तर प्रदेश राज्याच्या विधानसभा निवडणुकीत कांशीरामजी यांची बहुजन समाज पार्टी व मुलायम सिंग यांची समाजवादी पार्टी सत्तेवर आली आणि त्यांनी काही जिल्ह्यांचे व विद्यापीठांचे नामांतर राजश्री शाहू महाराज, सिद्धार्थ नगर इत्यादी केले आणि हे सिद्ध करून दाखविले की जर राज्याची सत्ता तुमच्याकडे असेल, तर नामांतराचे प्रश्न चुटकीसरशी सुटू शकतात. पण त्यासाठी बहुजन समाज एकवटला पाहिजे .बहुसंख्येने त्यांनी त्यांचे लोकप्रतिनिधी निवडून आणले पाहिजेत व त्या राज्याची सत्ता ताब्यात घेतली पाहिजे. ही मोठी गोष्ट सगळ्यांना कळली. जर बहुजन समाज खऱ्या अर्थाने एकवटला तर सत्ताधारी होऊ शकतो, हे यूपीमध्ये सिद्ध झाल्यामुळे ,शरद पवार यांच्या 1994 मधील सरकारने घाईघाईने 14 जानेवारी 1994 रोजी विद्यापीठाचे नामांतर न करता नामविस्तार केला 16 वर्ष ज्या समाजातील तरुण भावनिक आंदोलनाच्या पाठीमागे लागून ,ज्यांनी जीव गमावले, रक्त सांडले ,लाखो मनुष्यबळ नष्ट झाले. त्यातून मिळाले तर काय फक्त नाम विस्तार ही आंदोलनकर्त्यांशी धोकेबाजी होती . समाजातील फाटाफुटीची केवढी मोठी किंमत आपल्याला त्यासाठी मोजावी लागली हे कळू शकते. पण त्यातून आपण काही शिकलो आहोत का? या प्रश्नावर सर्वांनी विचार करायला हवा.
" जाळले गेलो तरी
सोडले नाही तुला
कापले गेलो तरी
तोडले नाही तुला...!"
आज १४ जानेवारी, "मराठवाडा विद्यापीठ" चा नामविस्तार होऊन "डाॅ.बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ" असे नामांकन करण्यात आले. महापुरुषांच्या नावाने जगात अनेक वास्तू आहेत. नामांकनाची ही प्रथा जागतीक स्तरावर रुढ झालेलेली आहे. आपल्या भारतात देखील अनेक महापुरुषांच्या नावाने अनेक वास्तू आहेत. परंतू मराठवाडा विद्यापीठाला डाॅ.बाबासाहेब आंबेडकरांचे नाव देण्यात यावे यासाठी जो लढा द्यावा लागला, प्रचंड संघर्ष करावा लागला, सामाजिक स्तरावर अत्यंत हिंसक जाती युद्ध होऊन सरकारी नामांतराच्या ठरावाला १६ वर्षे अंमलापासून रोकण्यात आले. डाॅ.बाबासाहेब आंबेडकर हे केवळ भारतातीलच नव्हे तर समग्र ज्ञानजगतात अग्रणी विद्वान म्हणून मान्य असलेले व्यक्तित्व. हा नामांतराचा लढा सामाजिक परिवर्तनाची लढाई म्हणून १६ वर्षे लढला गेला. महापुरुषाच्या नावांने नामांतराच्या मुद्द्यावर जगातील हा एकमेव व नाविन्यपूर्ण लढा म्हणून नोंद झाली. या संघर्षांतून भारतीय समाज मनात जाती विकाराची भावना किती हिंसक आहे याचा जगातील लोकांना परिचय झाला. मराठवाडा विद्यापीठाचे दोन विभाग करुन परभणी, हिंगोली, नांदेंड, लातूर जिल्ह्यासाठी एक स्वतंत्र विद्यापीठ निर्माण केले. याला 'स्वामी रामानंदतीर्थ' यांचे नाव देण्यात आहे या नावाला सामाजिक स्तरावर कुणीही विरोध केला नाही अथवा भावनिक समर्थनही केले नाही. परंतू डाॅ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या नावाला विरोध फारच आक्रसताळेपणाने करण्यात आला. हजारो वर्षांपासून जातीच्या डबक्यात सडत असलेले समाज मन किती हिंसक असते, हे मराठवाडा विद्यापीठ नामांतर लढ्याने दाखवून दिले. आंबेडकरवाद्यांच्या अनेक जीवांना शहीद व्हावे लागले. अनेक घरदारं अग्नीत भस्म करण्यात आले. पोचिराम कांबळे, जनार्दन मेवाडे यांना आपल्या जीवाची बाजी लावावी लागली. इतकी मोठी प्रचंड किंमत मोजून "डाॅ.बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ" चा नामविस्तार झालेला आहे. नामविस्तार लढ्यात शहीद झालेल्या शहीदांना त्रिवार अभिवादन व नामविस्ताराबद्दल सर्व जनतेला मंगलमय सदिच्छा !!!
संकलन : मिलिंद पंडित, कल्याण
संपादक :- दिपक चरणदास भगत, (विद्याश न्युज), मो. 9421717068
टिप्पणी पोस्ट करा
0टिप्पण्या